Wie zorgt er voor mij?

Door: Kirsten van Santen
Fotografie: Natalia Balanina

Foar it Teaterselskip Pier21 ûnderfrege Kirsten van Santen, redakteur fan de Moanne, aktrise Hiske Oosterwijk en Sietze Kijlstra fan Kijlstra Ambulancezorg en Zorgvervoer oer wurkdruk troch mantelsoarch en op de meldkeamer. Soks nei oanlieding fan de nije foarstelling fan Pier21, En ik dan? It ynterview fan Van Santen mei beiden is hjirûnder te lêzen. De foto’s by it stik, lykas dy hjirboppe fan Oosterwijk en Kijlstra, binne fan de hân fan Natalia Balanina, dy’t ek faak foar de Moanne fotografearret.

Pier21 stelt overbelaste mantelzorger centraal in nieuwe voorstelling

Nederland telt 5 miljoen mantelzorgers. Dat is 1 op de 3 Nederlanders. Zij combineren de zorg voor een geliefde met werk, gezin en sociaal leven. Maar wie zorgt er voor de mantelzorger wanneer het allemaal even teveel wordt? Daarover gaat de nieuwe voorstelling van Pier21. Actrice Hiske Oosterwijk en Sietze Kijlstra van Kijlstra Ambulancezorg en Zorgvervoer vertellen over werkdruk en hoe zij hebben geleerd om af en toe gas terug te nemen.

Zangeres Hiske Oosterwijk is afgelopen week uit haar comfort zone getreden; in plaats van op het theaterpodium, nam ze plaats achter een bureau op de centrale Meldkamer Noord-Nederland in Drachten, de plek waar een team van centralisten 24/7 klaarstaat voor mensen in nood. Het is de plek die het decor vormt van de nieuwe voorstelling En ik dan? van Pier21, waarin zij speelt.

Hiske mocht meeluisteren, kreeg een koptelefoon op en hoorde hoe een man met hartklachten werd bijgestaan, hoe een moeder in paniek belde, terwijl haar zieke kindje hard achteruit ging, hoe iemand zich zorgen maakte over een suïcidaal persoon, die door de wijk doolde. Stuk voor stuk menselijke drama’s waarbij het cruciaal is dat de hulpverlener aan de andere kant van de lijn kalm en helder van geest blijft. ‘Ze krijgen echt veel voor de kiezen’, leerde Hiske.

Sietze Kijlstra, directeur van Ambulancezorg, kan dat alleen maar beamen:

‘Je moet voor dit werk over de juiste persoonlijkheid beschikken. Je moet van actie en spanning houden en goed met onverwachte dingen kunnen omgaan. En, laat ik het zo zeggen, je moet berekend zijn op je taak, je moet zelfstandig kunnen opereren.’

Jezelf voorbijlopen

Twee jaar geleden raakte Sietze in gesprek met Pier21-voorman David Lelieveld over het werk op de Meldkamer en hoe zwaar die baan psychisch en emotioneel is. In het brein van Lelieveld ging het vervolgens borrelen, regisseur Jos Thie werd bij het project betrokken en auteur Bouke Oldenhof schreef uiteindelijk een toneeltekst. Zangeres Hiske, die zelf ervaring heeft met mantelzorg én met overbelasting, speelt de hoofdrol, die van Floor, een jonge mantelzorger en centralist, die zichzelf, in al haar goedheid, voorbij loopt. In En ik dan? krijgt het publiek een inkijkje in de wereld van een centralist op een Meldkamer én in de wereld van een jonge mantelzorger. Het gaat over helpen versus geholpen worden. Hiske:

‘Dit onderwerp raakte me en ook mijn pianist Jochem LeCointre en tegenspeler Lourens van den Akker. We wisten meteen: dít is een belangrijk onderwerp. Professionele hulpverleners werken vaak onder grote druk. Wat doet dat met een mens?’

Overvraging ligt op de loer

Het team van de Meldkamer bestaat uit ongeveer 250 medewerkers van politie, brandweer en ambulancezorg. Er komen op de centrale meldkamer tussen de 7500 en 8000 meldingen per maand binnen. De eerste hulpverlening bij ongelukken en calamiteiten begint direct aan de telefoon, daar staan maar weinig mensen bij stil. ‘We houden onze mensen nauwlettend in de gaten’, vertelt Sietze. Als er een heftig voorval is geweest, neemt een bedrijfsopvangteam, met daarin gespecialiseerde collega’s en indien nodig ook een psycholoog, tussen de 24 en 48 uur later contact op. Gaat het, heb je het een plek gegeven, praat je er over, heb je goede mensen om je heen, wil je hulp? Die aanpak werkt – het aantal mensen dat uitvalt met bijvoorbeeld een burn-out is momenteel laag.

Toch ligt overvraging altijd op de loer. Want wie naast zijn werk ook op privévlak zorg verleent, kan overbelast raken. Uit cijfers van het Sociaal- en Cultureel Planbureau blijkt dat 9 procent van de mantelzorgers in Nederland zich overvraagd voelt door de zorgtaken. Dat zijn op dit moment 460.000 mensen. En omdat de vergrijzing toeneemt, is de verwachting dat dit aantal alleen maar groeit.

Altijd bezig met de ander

Altijd met een ander bezig zijn, is mooi, maar wie zorgt er eigenlijk voor jou? Precies daarover gaat En ik dan?. Daarom nam Hiske ook plaats naast zo’n centralist – om te horen hoe dat gaat, zo’n gesprek, welke toon je aanslaat, wat je absoluut wel en wat je beslist niet tegen mensen in nood moet zeggen.

Sietze veert op – dit is zijn expertise. ‘We nemen bijvoorbeeld niet meer op met goedemiddag of goedenavond – want wie ons belt heeft geen goede dag.’ Hiske: ‘Wat mij opviel was de kalme toon, helemaal niet dramatisch.’Sietze knikt. Rustig blijven, zo luidt de eerste wet. Sietze: ‘Centralisten, verpleegkundigen, ambulancechauffeurs – het zijn nu eenmaal zorgzame mensen.’ Gelukkig houden ze ook een oogje op elkaar en anders zijn er de regiomanagers die hun teams in de gaten houden.

‘Ik kan veel dragen’

Voor Hiske is het bijzonder om zich in de rol van Floor te verplaatsen. Zelf zorgt ze voor haar vader, die met een zwakke gezondheid kampt. Het gaat nu vooral om huishoudelijke taken; bedden verschonen en strijken. Ze is er veel mee bezig – het bezorgd zijn om de ander neemt ook energie. ‘Gelukkig kan ik heel veel dragen’, zegt ze breed lachend.  ‘Ik kan lang doorgaan tot – ja, tot het niet meer gaat.’ Ze is in het verleden wel eens over de grens van wat ze nog aan kon gegaan en kent het gevoel van ‘je niet gehoord voelen’. In haar jeugd is ze veel gepest, ze maakte een aanranding mee en werd gestalkt – dat zorgde voor een eenzaam gevoel en een voortdurend zichzelf wegcijferen, want: wie keek er naar haar om?

Wat dat betreft is En ik dan? een heel intieme voorstelling voor haar geworden. Eerder maakte Hiske op basis van haar eigen persoonlijke ervaringen een EP met nummers die nu een plek krijgen in de voorstelling. ‘Veel emoties die Floor vertolkt, resoneren bij mij, die zijn heel herkenbaar voor me, het raakt aan oud zeer.’

Gelukkig leerde Hiske ook omgaan met haar verleden en weet ze nu wat ze moet doen wanneer het haar even teveel dreigt te worden. Ze ging in therapie, dat was een grote stap, maar het zit ook in heel kleine dingen. Een flink eind wandelen met de hond helpt of, zoals ze zelf zegt, ‘lekker zwaar sporten’ – krachttraining, boksen, hardlopen. Dat lucht op, dat verdrijft opgebouwde spanning en stress. ‘En mijn werk!’, glundert ze, ‘dat hoort er ook bij, samenwerken, lesgeven, zingen, een performance geven, dat levert me zoveel energie op.’

Probleemoplosser

Sietze Kijlstra zorgt “een beetje” voor zijn ouders van 78 en 76, die nog zelfstandig wonen. ‘Ik voel me nog geen echte mantelzorger hoor, meer een probleemoplosser, lacht hij. Na een drukke werkdag kan hij goed schakelen naar het “gewone leven”. ‘Ik heb volgens mij een goede aan-uit-knop tussen privé en werk.’ Grijnzend: ‘En ik heb een hekel aan sporten maar ik dóé het wel.’

Misschien dat zijn truc helpt: wanneer de directeur na een lange dag thuiskomt, gaat hij direct douchen en trekt hij andere kleren aan. De dag spoelt van hem af. Sietze, die aan de leiding staat van een team van 325 werknemers, transformeert op die manier razendsnel in de “thuisversie” van zichzelf. ‘Én ik ben vrij terughoudend met ’s avonds lezen van e-mails.’

Het werkt, want hij ligt weinig wakker van dingen, is een goede slaper, en zo ziet hij er ook uit. Vooruit, er is één puntje waarop het misschien niet goed gaat: wanneer hij druk is, bezuinigt hij op “leuke dingen doen”. ‘Dan ga ik niet naar dat feestje of zeg een etentje af, terwijl ik dat soort dingen dan juist nodig hebt.’

Hiske vindt het bewonderenswaardig hoe hij dat doet. ‘Bij mij is het meer een soepje’, zegt ze. ‘Nou ja, inmiddels een hálf soepje.’

Gooi het eruit!

Het allerbelangrijkste is om over je gevoelens te praten, weet de zangeres inmiddels. Ze leerde aan de noodrem te trekken. ‘Mensen vinden het moeilijk om te vertellen dat het niet zo goed met ze gaat, terwijl ze eigenlijk niets liever willen. Doe het, praat erover, gooi het eruit’, zegt ze geestdriftig, ‘vind iemand die naar je wil luisteren!’

Mensen moeten leren, zegt Hiske, om ruimte in te nemen, aandacht voor zichzelf op te eisen. En dat is zeker voor mensen uit de zorg, die ook nog eens mantelzorg verlenen, vaak in alle stilte, moeilijk. ‘We hopen met deze voorstelling het licht op dit onderwerp te zetten. Het gesprek is geopend! Laten we wat meer naar elkaar omkijken. We hebben elkaar nodig, we moeten elkaar dragen.’

Sietze: ‘Ik ben blij dat in deze voorstelling de dilemma’s van de centralist aan de orde komen. Het zijn mensen wiens werk vaak ongezien blijft, net als bij dat van mantelzorgers, maar er ont-zet-tend toe doet.’

Over Pier21

Pier21 maakt theater over maatschappelijke onderwerpen en zet die op de kaart door er verhalen omheen te bouwen. Dat doen de makers samen met partners uit de praktijk. Dit keer wordt er nauw samengewerkt met onder meer de Meldkamer Ambulancezorg noord-Nederland, GGZ Friesland, Veiligheidsregio Fryslân, diverse gemeenten en mantelzorg-organisaties.

De voorstelling

En ik dan?  Met: Hiske Oosterwijk, Lourens van den Akker en Jochem le Cointre. Regie: Jos Thie. Tekst: Bouke Oldenhof. Muziek: Hiske Oosterwijk. Première: 9 oktober 2025 – De Lawei, Drachten (Friestalig, Friese tournee t/m december). Vanaf januari 2026 – Nederlandstalig (Première 9 januari in Het Vlechttheater, Noordwolde). Kijk voor de kaartverkoop op de website van Pier21